Każdy przyszły kierowca podczas kursu prawa jazdy spotyka się z pojęciem „szczególna ostrożność”. To jedno z najważniejszych określeń w przepisach ruchu drogowego, które pojawia się zarówno na testach teoretycznych, jak i podczas egzaminu praktycznego. Co dokładnie oznacza i w jakich sytuacjach należy je stosować?
Czym jest ostrożność?
Każdy kierowca, pieszy czy rowerzysta ma obowiązek przestrzegania przepisów prawa o ruchu drogowym. Jednym z najważniejszych pojęć, które pojawia się w kodeksie, jest ostrożność. To absolutna podstawa bezpiecznego uczestnictwa w ruchu.
Prawo o ruchu drogowym mówi, że uczestnik ruchu ma obowiązek zachować ostrożność – czyli prowadzić pojazd i poruszać się w taki sposób, aby nie stwarzać zagrożenia i nie utrudniać innym bezpiecznego korzystania z drogi.
„Uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze są obowiązani zachować ostrożność albo gdy ustawa tego wymaga – szczególną ostrożność, unikać wszelkiego działania, które mogłoby spowodować zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego, ruch ten utrudnić albo w związku z ruchem zakłócić spokój lub porządek publiczny oraz narazić kogokolwiek na szkodę. Przez działanie rozumie się również zaniechanie.” – art. 3 ust. 1 Ustawy Prawo o ruchu drogowym.
W praktyce ostrożność oznacza:
- skupienie uwagi na drodze i otoczeniu,
- przewidywanie zachowań innych uczestników ruchu,
- unikanie działań ryzykownych, które mogłyby wywołać zagrożenie,
- przestrzeganie przepisów i znaków drogowych.
Trzeba też pamiętać, że wymienieni w ustawie „uczestnicy ruchu” to nie tylko prowadzący pojazdów. Chodzi również o:
- pasażerów,
- pieszych,
- osoby wykonujące określone czynności na drodze (np. policjanci, pracownicy zarządu dróg).
Do tego ust. 2 przywołanego artykułu rozszerza obowiązek także na osoby znajdujące się w pobliżu drogi, jeżeli ich zachowanie mogłoby spowodować zagrożenie bezpieczeństwa.
Co oznacza „szczególna ostrożność”?
Według kodeksu drogowego, szczególna ostrożność to zwiększenie uwagi i dostosowanie zachowania kierowcy do warunków panujących na drodze w taki sposób, aby móc szybko i bezpiecznie reagować na ewentualne zagrożenia.
„Szczególna ostrożność – ostrożność polegająca na zwiększeniu uwagi i dostosowaniu zachowania uczestnika ruchu do warunków i sytuacji zmieniających się na drodze, w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie” – art. 2 ust. 22 Ustawy Prawo o ruchu drogowym.
W praktyce oznacza to, że:
- jesteś bardziej skupiony na otoczeniu,
- zmniejszasz prędkość (tak, aby móc natychmiast zatrzymać pojazd),
- kontrolujesz sytuację dookoła (piesi, rowerzyści, inni kierowcy),
- masz „nogę na hamulcu”, czyli jesteś gotów do natychmiastowej reakcji.
Każdy kierowca ma obowiązek zachowywać ostrożność – to podstawa. Jednak szczególna ostrożność wymaga czegoś więcej:
- większej uwagi – zwracasz uwagę na potencjalne zagrożenia, nawet jeśli jeszcze ich nie widać,
- gotowości do natychmiastowego działania – np. do zatrzymania się, ustąpienia pierwszeństwa, zmiany toru jazdy,
- dostosowania prędkości – często oznacza to jazdę wolniejszą niż maksymalnie dozwolona.
Można powiedzieć, że zwykła ostrożność to codzienny obowiązek kierowcy, a szczególna ostrożność to „tryb czujności”, który włączamy w określonych miejscach i sytuacjach.
Kiedy należy zachować szczególną ostrożność?
Najłatwiej rozpoznać obowiązek szczególnej ostrożności w sytuacjach, w których wynika on wprost z oznakowania drogi. Zgodnie z rozporządzeniem dotyczącym znaków i sygnałów drogowych kierowca powinien zwiększyć uwagę m.in.:
- po minięciu znaku ostrzegawczego, który informuje o potencjalnym zagrożeniu,
- gdy zbliża się do migającego sygnału żółtego umieszczonego na przeszkodzie lub nadawanego przez sygnalizator,
- w momencie, gdy napotyka inne oznaczenia sugerujące możliwość utrudnienia ruchu.
Oprócz znaków i sygnałów świetlnych, przepisy kodeksu drogowego wymieniają szereg konkretnych okoliczności, w których kierowca musi zachować szczególną ostrożność. Są to między innymi:
- włączanie się do ruchu – prowadzący pojazd musi upewnić się, czy może bezpiecznie rozpocząć jazdę i czy nie naruszy pierwszeństwa innych,
- zmiana kierunku jazdy lub pasa ruchu – obowiązuje konieczność sygnalizowania manewru i ustąpienia pierwszeństwa innym uczestnikom,
- cofanie – to manewr szczególnie ryzykowny, dlatego cofający ma obowiązek ustąpić wszystkim innym uczestnikom ruchu,
- wyprzedzanie – podczas całego manewru kierowca powinien utrzymywać bezpieczny odstęp i przewidywać zachowania innych,
- zbliżanie się do skrzyżowania – niezależnie od tego, kto ma pierwszeństwo, konieczne jest zwiększenie czujności,
- zbliżanie się do przejścia dla pieszych i przejazdu dla rowerzystów – to miejsca szczególnie chronione, wymagające zmniejszenia prędkości i gotowości do zatrzymania,
- przejeżdżanie obok oznakowanego przystanku tramwajowego bez wysepki – kierowca musi umożliwić pieszym bezpieczne dojście do tramwaju,
- przejazdy kolejowe i tramwajowe – tu konieczna jest absolutna czujność i stosowanie się do znaków oraz sygnalizacji,
- jazda w warunkach ograniczonej widoczności – mgła, intensywne opady czy zadymienie wymagają redukcji prędkości i zwiększonej uwagi,
- poruszanie się pojazdami uprzywilejowanymi lub drogowymi – kierowca takich pojazdów, wykonując swoje zadania, także zobowiązany jest do zachowania szczególnej ostrożności,
- przejeżdżanie obok pojazdów oznaczonych literą „L” – należy brać pod uwagę, że osoba ucząca się może zachować się nieprzewidywalnie,
- przejeżdżanie obok autobusu szkolnego lub pojazdu przewożącego osoby niepełnosprawne – wymaga to zwiększenia uwagi, szczególnie w momencie wsiadania i wysiadania pasażerów.
Dlaczego to takie ważne?
Zasada szczególnej ostrożności nie jest tylko formalnym zapisem w kodeksie drogowym – to fundament bezpiecznej jazdy. W praktyce oznacza ona, że kierowca musi w odpowiednich momentach ograniczyć prędkość, skupić uwagę i być przygotowanym do natychmiastowej reakcji. Ma to ogromne znaczenie, bo właśnie w miejscach wymagających zwiększonej czujności – takich jak przejścia dla pieszych, przejazdy rowerowe, skrzyżowania czy przejazdy kolejowe – dochodzi do największej liczby wypadków. Wystarczy chwila nieuwagi, aby doszło do poważnego zagrożenia.
Dla kursantów przygotowujących się do egzaminu praktycznego szczególna ostrożność to również jeden z najczęściej ocenianych elementów przez egzaminatora. Kandydat na kierowcę musi umieć wykazać, że rozpoznaje sytuacje, w których obowiązuje zwiększona czujność i potrafi odpowiednio zareagować. Brak zachowania szczególnej ostrożności – np. zbliżając się do przejścia dla pieszych, podczas wyprzedzania czy przy zmianie pasa ruchu – jest poważnym błędem, który może skutkować natychmiastowym przerwaniem egzaminu.
Można więc powiedzieć, że szczególna ostrożność to podwójna korzyść: z jednej strony zwiększa bezpieczeństwo wszystkich uczestników ruchu, z drugiej – daje kursantowi szansę na pozytywny wynik egzaminu. Dlatego tak ważne jest, aby przyszły kierowca od samego początku nauki wyrabiał w sobie nawyk większej czujności w newralgicznych sytuacjach na drodze.
